جغرافياي طبيعي افغانستان

افغانستان به 34 ولایت تقسیم میشود که در قسمت زیر در مورد هر یک از آنها اطلاعات مفیدی موجود می باشد .

ولایت ارزگان :

اُروزگان ( روزگان ) یکی از ۳۴ ولایت ( استان ) افغانستان است که مرکز این ولایت شهر ترین کوت می باشد .

ارزگان ساحه وسیعی را در شمال شرق قندهار تشکیل می دهد .

گذشته ی تاریخی ارزگان

صاحب طبقات ناصری ارزگان را از شهرهای قدیم غور می داند . سنگ نبشه های متعددی در آن موجود است که بیانگر کیش مهر پرستی در سده پنجم در آن وادی بوده است و به نظر می آید که نامگذاری آن هم مبتنی بر همین آیین بوده است .

تقسیمات ولایتی

مرکزولايت ترينکوت ـ ولسوالی چوره ـ ولسوالی خاص ارزگان ـ ولسوالی گزاب ـ ولسوالی شهرستان ـ ولسوالی دايکندی ـ ولسوالی کجران ـ ولسوالی شهيد خاص ـ ولسوالی دهراود ـ علاقه داری نيش

نواحی ارزگان
اجیرستان :

در شرق ارزگان و ناحیه غربی بهسود واقع شده است که در کتب تاریخی به شکل حجیرستان و جیرستانهم آمده است. در قسمت شرقی آن تپه ی است مشهور به شهر قرغان ( به معنی قلعه و حصار ) .
دایکندی :

یکی از مناطق ولایت اُروزگان به نام دایکندی در تاریخ 28 مارس 2004 به عنوان یک ولایت جداگانه تشکیل شد .

دای به معنی قبیله یا سرزمین بزرگ در میان مردم به کار می رفته است . چنانکه در نامهای ترکی مغولی به صورت پسوند و یا پیشوند در نام اشخاص استفاده می شده است . در لهجه هزارگی دی معنای زیاد ، بسته ، یکجایی و خرمن را می رساند .
دایزنگی :

شهرستان :

از نظر تاریخی شهرستان جزء ناحیه وسیعی به نام غرجستان بوده که جزئی از سرزمین غور یا پاروپامیزاد بخش مرکزی خراسان یا افغانستان امروز که شمالا به باختر ( باکتریا ) جنوبا به زابل و سیستان و غربا به هرات ( ایریا ) و شرقاً به زابل و گندهارا محدود و متصل می شده است .


ولایت بادغیس :

ولایت بادغیس یکی از استان‌های کشور افغانستان است به مرکزیت قلعه نو .

تقسیمات استانی

مرکز ولايت : قلعه نو

علاقه داری کشک کهنه - ولسوالی قادس - ولسوالی جوند - ولسوالی مرغاب .

نواحی بادغیس
جوند یا جوین - مرغاب .

پیشینه نام

بادغيس‌ نامى‌ است‌ كهن‌ و در یشتها از آن‌ با عنوان‌ « وائیتی‌ گئس‌ » ، نام‌ دوازدهمین‌ كوهى‌ كه‌ در زمین‌ پديدار گشته‌ ، ياد شده‌ است‌ . اين‌ واژهٔ اوستایی در بندهش به‌صورت‌ « وادگِس‌ » يا « وادغِس ‌» آمده‌ است‌ . بادغيس‌ كوهى‌است‌ در مرزهای ‌بادغیسان‌ و آنجا ناحیه‌ای‌ است‌ پر دار و درخت‌ . یاقوت‌ بادغيس‌ را محل‌ وزش‌ بادهای بسيار معنا كرده‌ است‌ و اصل‌ آن‌ را بادخيز مى‌داند ؛ ولی‌ اين‌ وجه‌ اشتقاق‌ اساسى‌ ندارد و معنى‌ آن‌ معلوم‌ نيست‌ ، اما جزء آخر آن‌ كه‌ « گئس ‌» باشد ، در اوستا به‌ معنی « گيس ‌» است .

تاریخچه

بادغيس‌ در زمان‌ ساسانیان در قلمرو آن‌ دولت‌ بوده‌ است‌ و پس‌ از آنكه‌ به‌ روزگار خسرو اول انوشیروان سرتاسر ایران‌ به‌ چهار بخش‌ تقسيم‌ شد ، بادغيس‌ نيز جزو مناطق‌ چهارده‌گانهٔ خراسان درآمد و حكمران‌ آن‌ يكى‌ از چهار مرزبان‌ خراسان‌ ، و ملقب‌ به‌ برازان بود . اين‌ ناحيه‌ به‌ سبب‌ واقع‌ شدن‌ در مرزهای‌ شمال‌ شرقى‌ امپراتوری‌ ساسانیان‌ ، در معرض‌ تهاجم‌ ترکان‌ و هپتالیان قرار داشت .

بادغيس‌ جز قلمرو هپتالیان محسوب می گردید که در مقابل پیشروی سپاه اسلام به سرکردگی نیزک طرخان ایستادگی زیادی کردند . به گفته مولف گمنام حدود عالم بادغیس سیصد قریه داشته است . مهم‌ترین و پر نفوذترین شهر آن دهستان و مرکز حکومت بادغیس در کوغن آباد قرار داشته است .

تا زمان تقسیم بندی اداری ، سیاسی افغانستان درسال 1962 بادغیس جزء قلمرو هرات بود .

ارتباط مزبور ریشه ای دراز در زمانهای قدیم دارد . در بازار های بادغیس بازگانان و صنعت گرانی وجود دارند که به بیشتر اهل هرات اند و یا هراتی بودن خود را بطور کامل حفظ کردند .

جمعیت

بادغیس ولایتی است که از راه ارتباطی کافی کم بهره است به همین خاطر کمترین جمعیت ( جمعیت نسبی ) را در افغانستان دارد و درجه رشد و توسعه این ولایت در پائین ترین سطح است .



ولایت بامیان :

ولایت بامیان به مرکزیت شهر « بامیان » از ولایت‌های مرکزی کشور افغانستان است . مساحت آن 17.414 کیلومتر مربع و جمعیت آن بر اساس برآوردهای دهه 1980 میلادی ، 281.000 نفر است .

ولایت بامیان اکثرا هزاره ها بود و باش می‌کند که آنها از اهل تشیع و تسنن میباشند . ولایت بامیان یکی از نقاط تاریخی و کهن و همچنین دارای مناظر و طبیعت زیبا است .
ولسوالی ها

بامیان - کهمرد - پنجاب - سیغان - شیبر - ورس - یکاولنگ .

ولایت بدخشان :

ولایت بدخشان یکی از ولایت‌های کشور افغانستان است. بدخشان در شعرهای شاعران به کیفیت لعل خویش معروف بوده‌است. بدخشان در شمال شرقی افغانستان واقع است. این ولایت در سال 1896 میان دو امپراتوری بزرگ ( روسیه تزاری و بریتانیا ) به دو بخش تقسیم گردید . یک بخش این استان تحت نام بدخشان روسیه و بعدا منطقه خودگردان کوهستانی بدخشان شوروی با مرکزیت شهر خاروغ به روسیه تعلق گرفت ، و بخش دوم با مرکزیت شهر فیض آباد به امارت افغانستان پیوست . روسیه و انگلیس ،آمودریا ( جیحون ) را به عنوان مرز طبیعی پذیرفته و توسط ستونهای مرزی نشانه‌گذاری شد . در سال 1917 بعد از پیروزی انقلاب بلشویکی در روسیه ، بدخشان روسیه به شوروی در تشکیل جمهوری شوروی سوسیالیستی شوروی تعلق گرفت .
تقسیمات استانی

شهر فیض آباد - ولسوالی کشم - ولسوالی جرم - ولسوالی شهدا - ولسوالی کران منجان - ولسوالی زیباک - ولسوالی واخان - ولسوالی اشکاشم - ولسوالی بهارک - ولسوالی شغنان - ولسوالی کوف - ولسوالی مایمی - ولسوالی درواز - ولسوالی خاش - ولسوالی آوان - ولسوالی راغستان - ولسوالی یفتل - ولسوالی تگاب - ولسوالی سهر بزرگ - ولسوالی ارغنجخواه - ولسوالی وردوج - ولسوالی خاهان - ولسوالی تیشکان - ولسوالی یمگان - علاقه داری خاهان - ولسوالی راغ - علاقه داری شهر بزرگ - ولسوالی درای یم - ولسوالی ارگو .
فرهنگ و نژاد

مساحت بدخشان افغانستان 47403 کیلومتر مربع بوده و جمیعت آن بالغ بر یک میلیون و هفتصدو پنجاهزار نفر است ، اکثریت باشندگان این استان را تاجیکان تشکیل داده و به زبان فارسی حرف می‌زنند .در بدخشان زبانهای دیگری به نام زبان های پامیری هنوز زنده هستند ، و مردم به آنها تکلم می‌نمایند . مردم بدخشان دارای اصلیت آریائی بوده و از اصیلترین قبایل ساکن در افغانستان میباشند . اکثر مردم این ولایت باسواد بوده و به ارزشهای دینی خود سختگیر اند . شخصیتهای فرهنگی: این ولایت دارای شخصیتهای فرهنگی مهم در ادبیات دری فارسی بوده که مهم‌ترین آنها پرتو نادری ، لطیف پدرام ، سمیع حامد و شجاع خراسانی میباشند .
جغرافیای طبیعی

بدخشان دارای کوههای بلند و رودخانه‌های خروشان است ، فراورده‌های عمده این استان گندم ، جو ، جودر ( گندم سیاه )، جواری ، و ارزن است ، از جمله میوه‌های این ولایت توت و چارمغز ، زردآلو ، آلوبالو و سیب آن مشهور است . سیب بهارک و چارمغز سرغیلان درین ولایت از شهرت خوبی برخوردار است. بدخشان به داشتن معادن لعل ، لاجورد ، زمرد ، فیروزه و طلای خویش دارای شهرت است . عمده ترین مخزنهای طبیعی آن ، در یمگان لاجورد به حجم سه صد کیلومتر طول و ۴۷ کیلومتر عرض ، و معدن لعل در سرغیلان که ازان به علت عدم مشخص بودن محل آن استفاده صورت نمیگیرد ، میباشد . در نتیجه برسیهای که اخیراً در مورد نفت در افغانستان صورت گرفته‌ است ، این استان را دارای زخایر بزرگی نفتی تثبیت نموده‌اند . این استان با جمهورهای تاجیکستان ، پاکستان و ولایت سیکیانگ جمهوری چین دارای مرز مشترک است .

کوه‌های مهم این استان خواجه‌محمد ، هزارچشمه و سفیدخرس نام دارند . رودخانه‌های مهم آن عبارت‌اند از رود کوکچه ، واخان ، انجمن ، وردج ، تگاب ، تنگی شیوا ، پامیر ، جرم ، چاهیل در سرغیلان ، آغرده در غارسپان ، غوری سنگ ، درواز ، راغ . ولایت بدخشان 53 فیصد منابع آبی افغانستان را داراست .

بلند ترین قله کوه‌های هندوکش در خاک افغانستان بنام « نوشاخ » درین ولایت قرار دارد . پامیر که به نام بام دنیا معروف است ، درین ولایت موقیعیت دارد .

دریاچه (در فارسی افغانستان جهیل ) ‌های آن شیوا ، سرغیلان زرقل و چقمقین نام دارند .
اماکن تاریخی

از اماکن تاریخی آن می‌توان از ویرانه‌های بهارک ( که در حاشیه شهر تاریخی بهارستان و لان شی ، آباد شده ‌است ) ، اشکاشم و توپخانه ، زیباک و مقبره ناصر خسرو نام برد .

ولایت بغلان :

ولایت بغلان یکی از استان‌های کشور افغانستان است به مرکزیت بغلان ، مساحت 17.109 کیلومتر مربع و

جمعیت 1752300 نفر.
تقسیمات استانی

ولایت بغلان در شمال افغانستان موقعیت دارد این ولایت یکی از ولایات زراعتی و صنعتی بوده و دارای معادن مانند ذغال سنگ و سمنت مییاشد همچنان در این ولایت فابریکه نساجی فابریکه سمنت غوری فابریکه قند نیز موجود است .

* شهر پلخمری به حيث مرکز ولايت به شمار میرود.
* شهر جدید بفلان یا بغلان جدید
* شهر کهنه یا یغلان کهنه
* بغلان صنعتی
* ,ولسوالی دهنه غوری
* ولسوالی دوشی
* علاقه داری تاله و برفک
* ولسوالی خنجان
* ولسوالی اندراب
* ولسوالی خوست و فرهنگ
* ولسوالی نهرين
* علاقه داری بورکه

مراکز تحصیلات عالی ولایت بغلان

* دانشگاه بفلان در سال 1372 تاسيس شد که شامل دانشکده هاي ادبيات علوم اجتماعي و ساينس ميگرديدو با امدن طالبان تمام هست و بود ش به يغما رفت و ماه جدي 1380 دوباره پي گيري شد ودر سال 1382 دوباره افتتاح ومجدداشروع بکار کرد فعلا داراي دو دانشکده ها ميباشد در سال 1380 به تعداد 1030 دانش آموز که ذکور و350 اناث و داراي 44 استاد که 40 تن ذکور و 4 تن اناث هستند .

دانشکده زراعت مؤسسه تحصيلات عالي بغلان

اين تعمير در ساحه پنجاه جريب زمين در سه طبقه به شکل پخته و اساسي به مصرف دو مليون و دوصد هزار دالر امريکايي از بودجه انکشافي وزارت تحصيلات عالي توسط شرکت ساختماني حريف اعمار گرديده است که داراي سي و دو اتاق درسي ، يک سالون کنفرانس ، کتابخانه ، لابراتوار، اتاق نمايشگاه مواد زراعتي ، اتاق اداري همراه با يک محراب مسجد ميباشد .
نماینده گان ولایت بغلان در ولسی جرگه

• حبیب الله رامین وکیل منتخب ولایت بغلان، عضؤ کمیسیون عدلی، قضائی، اصلاحات اداری مبارزه با

فساد اداری ولسی جرگه .

• سید آغا وکیل منتخب ولایت بغلان، عضؤ کمیسیون امنیت داخلی، ملی، تحکیم سرحدات و اداره

محلی ولسی جرگه .

• سید منصور نادری وکیل منتخب ولایت بغلان، عضؤ کمیسیون تفتیش مرکزی و نظارت از اجرای قانون

ولسی جرگه .

• محمد عاصم وکیل منتخب ولایت بغلان، عضؤ کمیسیون معلولین، معیوبین، بازمانده گان شهدأ بیوه ها

ولسی جرگه .

• مولوی عبدالحق وکیل منتخب ولایت بغلان، عضؤ کمیسیون دینی، فرهنگی، معارف و تحصیلات عالی

ولسی جرگه .

• هلاالدین هلال وکیل منتخب ولایت بغلان، عضؤ کمیسیون امنیت داخلی، ملی، تحکیم سرحدات و اداره

محلی ولسی جرگه .

• شکریه عیسی خیل وکیل منتخب ولایت بغلان، منشی کمیسیون اقتصاد ملی، سازمانهای غیر دولتی،

انکشاف دهات... ولسی جرگه .

• ناجیه ایماق وکیل منتخب ولایت بغلان، عضؤ کمیسیون دینی، فرهنگی، معارف و تحصیلات عالی

ولسی جرگه .



ولایت بلخ

ولایت بلخ ، به مرکزیت مزار شریف از ولایت های کشور افغانستان است . مساحت آن 12.593 کیلومترمربع ،

و داری جمعیتی قریب به 610.000 نفر است .

ولسوالی ها و توابع بلخ

ولسوالی (شهرستان ) های این ولایت اینها هستند :

مرکز ولایت (مزار شریف ) ، ولسوالی دهدادی ، ولسوالی نهر شاهی ، ولسوالی مارمل ، ولسوالی خلم ولسوالی کلدار ، ولسوالی شورتیپه ، ولسوالی دولت آباد ، ولسوالی بلخ ، ولسوالی چار بولک ، ولسوالی چمتال ولسوالی شولگره ، ولسوالی چارکنت ، ولسوالی کشنده ، ولسوالی زاری .
چمتال ، آقکپبرک ، چهاربولک ، نهرشاهی ، خلم که حالا موسوم به تاشقرغان می‌باشد ، چارکینت ، حیرتان که بندر تجارتی بزرگی میان افغانستان و آسیای میانه می‌باشد .

فعلا شهر مزار شریف مرکز ولایت بلخ بوده و در 25 کیلومتری غربی این ولایت ، ولسوالی بلخ زادگاه بزرگ مرد عرفان و اندیشه اسلامی حضرت مولانا جلال الدین محمد بلخی قرار دارد . درین ولسوالی دهی به نام پدر مولانای بزرگ قراردارد که بهاءالدینش خوانند و در 5 کیلومتری شمال شرق ولسوالی بلخ قرار دارد .

توابع این ولایت اینها هستند :

پیروز و نخجبیر - خلم - دهدادی - مزار شریف .

ولایت پروان :

و لایت پروان ، از جمله ولایت های افغانستان است که مرکز آن شهر « چاریکار » و مساحت این ولایت

399.9 کیلومتر مربع با جمعیت 52.800 نفر است .

ولسوالی های زیر در ولایت پروان قرار دارند :

شهر چاریکار ( شاروالی و مرکز ولایت ) - ولسوالی جیل سراج - علاقه داری سالنگ - لاقه داری شینواری -

ولسوالی غوربند - علاقه داری شیخ علی - ولسوال سرخ پارسا - ولسوالی بگرام - علاقه داری کوه صافی .


درین ولایت اقوام زیر زندگی می‌کنند :

تاجیک - هزاره و پشتون .
ولایت پروان از چهار رودخانه (دریا) آب میگیرد که عبارت اند از :

دریای پنجشیر - دریای سالنگ - دریای غوربند - دریای شتل .
همچنان دریای دیگری به نام دریا "باریک آب" از سمت جنوب غرب وارد وادی پروان میگردد اما این دریا آب موسمی دارد و دایم فعال نمیباشد .

تاریخ :

پروان پایتخت تابستانی امپراتوری کوشانی به خصوص در عهد کنشکای کبیر است. شهر های بگرام و کاپیسا در دردو سوی دریای پنجشیر مهد تمدن کوشانی میباشد .

پروان در دامان جنوبی هندوکش همیشه سنگر نهایی و عقبگاه مطمین کابلستان بوده است . جنگهایی شدیدی که باشندگان پروان در برابر چنگیز خان کردند ، به گزارش میرغلام محمد غبار نویسنده " افغانستان در مسیر تاریخ " ، سبب شد که چنگیر برای نخستین بار مزه تلخ شکست را بچشد .

در دوران جنگهای سه گانه مردم افغانستان در قرن نوزده با انگلیس بازهم پروان دژ استوار و دیواری عبور ناپذیر در برابر متجاوزین انگلیس بود .

پس ازان که امیر حبیب الله خان کلکانی در سال 1928 با مرکز قرار دادن پروان در شورش های ضد حکومتی توانست حکومت امان الله شاه را سرنگون کند ، پروان برای اولین بار به مثابه منطقه تاجبخش تاجگیر شناخته شد. از اینرو ، وقتی نادر خان به قدرت رسید ، برای درهم کوبی روحیه این مردم ، کسان زیادی ازمردم را
بکشت و دارایی های شان را غارت کرد . همچنان برای تداوم سلطه خود بر این مردم ، به جا به جا سازی طرفداران خود درین نقاط مختلف پروان پرداخت .

پیداوار (محصولات) پروان :

توت و انگور پروان شهرت فراوان دارد . برعلاوه ، گندم ، جواری ، جو ، ماش و لوبیا را میتوان از غله جاتی به شمار آورد که درین ولایت به کاشته می‌شوند . مناطق اطراف چاریکار ، مرکز ولایت ، در تولید انواع سبزیجات پیشقدم بوده و تولیدات آن نه تنها برای مصرف محلی بلکه برای صدور به بازار های کابل نیز فرستاده می‌شود .





ولایت پکتیا :

ولایت پکتیا یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است که مرکز این ولایت شهر گردیز می باشد .

پیشینه

هرودوت مورخ یونانی از مردم باستانی « پکتیس » و « پکتویس » یاد کرده و سرزمین آنها را پکتیکا ذكر كرده ‌است . بطلیموس هم نام این مردم را « پکتی ن» ( Pactyan ) نوشته‌ است .

تقسیمات استانی
گردیز ( مرکز ) - ولسوالی زرمت - علاقع داری شیواک - ولسوالی وزه جدران - علاقه داری شمل - ولسوالی سپیره - ولسوالی تنی - علاقه داری تیری زایی - علاقه داری باک - ولسوالی جاجی میدان - علاقه داری صبی ( یعقوبی ) - ولسوالی جانی خیل - ولوالی دند و پتن - ولسوالی چمکنی - ولسوالی لجه منگل - ولسوالی موسی خیل - علاقه داری قلندر - ولسوالی سید کرم - ولسوالی جاجی .


ولایت پکتیکا :

پکتیکا یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است که مرکز این استان شهر شرن است .

پیشینه نام
هریدوت مورخ یونانی از مردم باستانی « پکتیس » و « پکتویس » یاد کرده و سرزمین آنها را پکتیکا ذكر كرده ‌است . بطلیموس هم نام این مردم را « پکتین » ( Pactyan ) نوشته ‌است .

تقسیمات ولایتی

* مرکز ولایت: شرن
* ولسوالی متا خان
* ولسوالی یوسف خیل
* ولسوالی یحیی خیل
* ولسوالی اومنه
* ولسوالی سرروضه
* ولسوالی زرغون شهر
* ولسوالی جانی خیل
* ولسوالی گومل
* ولسوالی سروبی
* ولسوالی ارگون
* ولسوالی زیروک
* ولسوالی نیکه
* ولسوالی دیله وخوشامند
* ولسوالی وازه خواه
* ولسوالی تروو
* ولسوالی ورممی
* ولسوالی برمل
* ولسوالی گیان



ولایت پنجشیر :

ولایت پنجشیر در شمال افغانستان واقع است .

مناطق این ولایت تا سال 1383 خورشیدی بخشی از ولایت پروان بودند و ولسوالی‌های پنجشیر، حصه اول پنجشیر و حصه دوم پنجشیر را در پروان تشکیل می‌دادند.

تقسیمات

تقسیمات استانی این ولایت امروزه به این شکل است :

ولسوالی پریان ( مرکز : نوداک ) ، ولسوالی حصه اول ( مرکز : خنج ) ، ولسوالی حصه دوم ( مرکز : کرامان ) ، ولسوالی حصه سوم ( مرکز : رخه ) ، ولسوالی حصه چهارم ( مرکز : عنابه ) ، ولسوالی شتل .

موقعیت جغرافیایی

پنجشیر به فاصله 120 کیلومتری به طرف شمالشرق کابل در بین دو شاخه جنوبی هندوکش ، از شمالشرق به جنوب غرب موازی به امتداد هندوکش واقع است ودره‌های فرعی آن از شمال به جنوب و از جنوب به شمال امتداد داشته وبه دره عمومی پنجشیر وصل می‌شود . ارتفاع آن 2217 متر از سطح دریا بوده و در نقاط مرتفع به 6000 متر از سطح دریا می‌رسد . طول آن از دالان سنگ تا پای کوتل انجمن زیاده از 125 کیلومتر است . عرض دره پنجشیر اندازه‌های مختلفی دارد که بدون وسایل و وسایط فنی تعیین شده نمی‌تواند . پنجشیر از طرف شمال متصل است به خوست فرنگ و استان تخار و اندراب در ولایت بغلان و از طرف جنوب به نجراب سنجن و درنامه و ریزه کوهستان واز جانب مشرق و شمالشرق به نورستان و بدخشان و از طرف غرب به شتل احاطه ‌است . رودخانه پنجشیر با ریختن به دریای کابل به پاکستان سرازیر می‌شود . زمستان پنجشیر سرد و پر برف بوده و تابستان معتدل دارد .

مرکز پنجشیر رخه است و زبان مردم آن فارسی دری است . در آنجا تاجیکان و هزاره ها زندگی می‌کنند و اقوام کوچی در بهار وتابستان در کوه‌های خاواک زندگی می‌کنند و در خزان وزمستان به مناطق گرم میروند . مردم این ولایت همه مسلمان هستند .

گذشتهٔ تاریخی

در مورد نام پنجشیر دو نظر وجود دارد . اهالی پنجشیر معتقدند که در گذشته پنجشیر به کجکن معروف بوده ‌است ولی در تمام آثار معتبر تاریخی و آثار منظوم و منثور قدما « پنجهیر » ضبط شده‌ است. پنجشیریان عقیده دارند که زال پسرش رستم را از رفتن به پنجشیر منع نموده و به وی چنین توصیه نموده‌ است :
به کجکن مرو ای پسر زنهار
که سم ستورت شود پاره پار
که دریای پر قعر دارد ستیز
گیاهی ندارد بجز سنگ تیز

این ابیات را مردم پنجشیر منتسب به حکیم توس و شاهنامه می‌دانند در حالیکه در نیامده‌است اما افسانهٔ بالا در اثار علما و شعرای کهن پنجشیر مکرر آمده‌است.

بنجهير ، شهري است در نواحي بلخ . ( انساب سمعاني در کلمه بنجهيري ) . در حدود العالم آمده است : بنجهير و جاريابه دو شهر است و اندر وي معدن سيمست و رودي ميان اين هر دو شهر بگذرد و اندر حدود هندوستان افتد . ابن بطوطه گويد اين کلمه مرکب است از پنج بمعني خمسه و هير بمعني کوه لکن شايد اين لفظ مخفف پنج هيربذ باشد . رجوع به شاهد از ترجمان البلاغة شود . مستوفي در نزهة القلوب (ص 155 ) گويد : پنجهير از اقليم چهارم است طولش از جزاير خالدات بب و عرض از خط استوا لوله . شهري وسط است و هواي خوش دارد . ( لغت نامه دهخدا )
پنجشیر در هنگام اشغال ارتش شوروی

ورود ارتش شوروی به افغانستان در ۶ جدی سال ۱۳۵۸ که در جهت حفاظت از رژیم کمونسیتی صورت گرفته بود ، با مقاومت جدی مردم افغانستان مواجه گردید . این مقاومت تبدیل به « جنگ چریکی سراسری » گردید که به دوران جهاد در تاریخ معاصر افغانستان شهرت یافته‌است .

ارتش شوروی جمعاً 9 حملهٔ بزرگ را به درهٔ پنجشیر در طول دوران اشغال افغانستان سازمان داد که منجر به خسارات زیاد به منطقه و نیروی رزمی ارتش سرخ گردید . در طول دوران جهاد دوبار پنجشیر از سکنه خالی گردید .


حملهٔ اول: 19 حمل سال 1359

حملهٔ دوم: 6 سنبله 1359

در این حمله تاکتیک ارتش سرخ و ارتش کمونیستی افغانستان حمله بر غیر نظامیان و تخریب خانه‌ها بود تا از فشار حملات نیروهای مجاهدین بر علیه آنها بکاهند . به همین منظور در منطقهٔ « فراج » 40 تن از اهالی را قتل عام کردند و در « غجی » 32 تن را که اکثرا زنان و کودکان بودند قتل عام نمودند که اجسادشان تا یک هفته در منطقه بود . در منطقهٔ « نولیچ » که ارتش سرخ مورد حمله قرار گرفت کهنسالان،زنان و کودکان را در خانه یکجا نموده خانه را به آتش کشیدند.

حمله سوم: ۲۰ قوس ۱۳۵۹

در این حمله زمستانی ارتش سرخ از 160 عراده جنگی ده هزار پیاده نظام استفاده نمود . جنگ هفده روز به طول انجامید و در 6 جدی سال 1359 این حمله به شکست انجامید و قوای شوروی دره پنجشیر را ترک نمودند.

حمله چهارم: ۲۳ اسد ۱۳۶۰

در طول یک هفته نبرد ارتش سرخ فقط 25 کیلومتر در داخل دره پیش روی نمودند . تاکتیک تصرف ارتفاعات به شکست انجامید و ارتش روس عقب نشینی نمود .

پیش از این حمله احمدشاه مسعود شبکهٔ منظمی از گروه‌های چریکی به نام « گروپهای متحرک » را سازماندهی نموده و به کار استخباراتی در درون رژیم دست زده بود .

حمله پنجم: ۲۵ ثور ۱۳۶۱

این حمله با استفاده از 200 فروند هلیکوبتر و 60 فروند جت و با تاکتیک جدیدی صورت گرفت . بر خلاف حملات قبلی این بار ارتش سرخ از تاکتیک جنگ کلاسیک که ترکیبی از حملهٔ زمینی و هوایی و توپخانه بود استفاده نکرده بالکه با حدود 600 پرواز هلیکوبتر به طور ناگهانی در داخل پنجشیر نیرو پیاده نمودند . البته این عملیات لو رفته بود اما تغییر تاکتیک در ابتدا موفقیت نسبی را به همراه داشت .

حمله ششم: شش هفته بعد از حملهٔ پنجم

وزارت دفاع و خاد دولت کمونیستی به احمدشاه مسعوداولتیماتوم می‌دهند تا تسلیم گردد در غیر آن به عملیات خارق العاده دست خواهند زد . نه ماه نبرد دوام پیدا می‌کند . دره روزانه به شدت بمبارد می‌گردد و مردم به کوهها پناه می‌برند و ماهها در کوهها در مغاره‌ها زندگی می‌کنند . در طول این جنگ حدود 6 هزار خانه مسکونی و ۷۰٪ تمام آبادی‌ها و مواشی درهٔ پنجشیر نابود گردید. با دوام جنگ مردم دره را تخلیه کرده به دیگر مناطق افغانستان می‌روند اما از همکاری با رژیم سرباز می‌زنند.

نه ماه جنگ تلفات سنگین به نیرروی جنگی و روحیهٔ سربازان شوروی وارد می‌کند . روسها به مجاهدین پیشنهاد آتش بس می‌دهند . در اواخر زمستان سال ۱۳۶۱ پیشنهاد آتش بس از سوی مجاهدین پذیرفته می‌شود .


حمله هفتم: ۳۱ حمل(فروردین) ۱۳۶۳

بزرگ‌ترین حملهٔ ارتش سرخ به درهٔ پنجشیر محسوب می‌شود . در این عملیات گسترده که بعد از پایان آتش بست صورت گرفت حدود بیست هزار سرباز ارتش افغانستان و ارتش شوروی شرکت داشته‌است . روسها در این جنگ از تاکتیک جنگهای اشباع کن استفاده نمودند . در این تاکتیک آنها از نیروی زیاد برای تصرف تمام مناطق و از بین بردن دشمن استفاده نمودند . اما با وجود گستردگی و استفاده از وسایل مدرن و بمباران شدید هوایی این عملیات توسط دستگاه استخباراتی احمدشاه مسعود کشف شده بود . برای همین یک روز قبل از آغاز حمله احمدشاه مسعود دستور تخلیه دره از تمام سکنه را صادر نمود . تمام جمعیت بیش از یک صد هزاری پنجشیر داوطلبانه دره را به سوی شهرهای مختلف افغانستان و عمدتاً کابل ترک نمودند .



ولایت تخار

تخار یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است . مرکز این استان شهر تالقان است .

تقسیمات ولایتی

ـ شهر تالقان مرکر ولايت و شاروالی
ـ ولسوالی بنگی
ـ ولسوالی اشکمش
ـ ولسوالی چال
ـ ولسوالی ورشج
ـ ولسوالی فرخار
ـ ولسوالی کلفگان
ـ ولسوالی رستاق
ـ ولسوالی چاه آب
ـ ولسوالی ينگی قلعه
ـ ولسوالی درقد
ـ ولسوالی خواجه غار
_ ولسوالی خواجه بهاوالدین
_ ولسوالی بهارک
_ ولسوالی دشت قلعه


ولایت جوزجان :

ولایت جوزجان نام ولایتی است در شمال افغانستان . مرکز این استان ، شهر شبرغان است .

ولایت جوزجان دارای این واحدهای اداری است :

* جوزجان ( مرکز ولایت )
* ولسوالی سرپل
* ولسوالی کوهستانات
* علاقه‌داری بلخ آب
* ولسوالی سنگ چارک
* علاقه‌داری فیض آباد
* ولسوالی آقچه
* علاقه‌داری مردیان
* ولسوالی منگچک
* ولسوالی قره قین
* علاقه داری خماب

ابو عبید جوزجانی ، شاگرد نامدار ابوعلی سینا از این منطقه بوده است .



ولایت خوست :

ولایت خوست یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است.

مرکز این ولایت شهر خوست است.

تقسیمات

* ولسوالی خوست
* ولسوالی جاجی میدان
* ولسوالی تَنَی
* ولسوالی سپره
* ولسوالی موسی خیل
* ولسوالی مندوزائی ( مرکز: دادوَل )
* ولسوالی گُربُز

* علاقه‌داری ترازائی
* علاقه‌داری نادرشاه کوت
* علاقه‌داری صبری ( مرکز : زمبار )
* علاقه‌داری باک
* علاقه‌داری قلندر ( مرکز : خوست میله )



ولایت دایکندی :

دایکُندی نیز یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است. دایکندی پیشتر یکی از مناطق محروم ولایت ارزگان بود ولی در تاریخ 28 مارس 2004 به عنوان یک ولایت جداگانه تشکیل شد .

مرکز این ولایت شهر نیلیاست.



ولایت زابل :

زابُل نیز یکی از ۳۴ ولایت افغانستان است. مرکز این ولایت شهر قلات است.

تقسیمات استانی

ـ مرکزولايت شهر قلات
ـ ولسوالی شاه جوی
ـ ولسوالی ارغنداب
ـ ولسوالی دای‌چوپان
ـ علاقه داری ميران ( میزان )
ـ ولسوالی ترنک و جلدک
ـ ولسولی شنکی ( شینکی )
ـ علاقه داری اتغر
ـ ولسوالی شمولزی ( شمل زائی )
- کاکر



ولایت سر پل

ولایت سمنگان

ولایت غزنی

ولایت غور

ولایت فاریاب

ولایت فراه

ولایت قندهار :

قندهار شهری است در جنوب افغانستان به مرکزیت قندهار که سومین شهر پر جمعیت افغانستان است که طبق سرشماری رسمی سال 2006 میلادی حدود 450.300 نفر جمعیت داشته‌است . قندهار بین رودهاى ترنگ و ارغنداب واقع شده‌ است .

قندهار به شکل یک مربع مستطیل است و چون طبق نقشه ساخته شده بسیار منظم است شهر به چند محله تقسیم شده و هر محله متعلق به یک یا چند قوم و قبیله است و اکثر اهالی آن را افغانان ( عمدتاً درانی ) تشکیل می دهند . در اطراف قندهار باغ های میوه تاکستان ها و زیارتگاههای بسیاری است و مردم بیشتر برای تفریح به آنها می روند تا برای عبادت و زیارت .

تاریخچه

برخی برآنند که شهر باستانی قندهار را لهراسب شاه معروف ساخته است . در دوره‌های ماد و هخامنشیان ٬ آراخوزیا ( رخج ) سرزمینی در اطراف رودخانهٔ ارغنداب بوده و یکی از ساتراپی‌های هخامنشیان بشمار می‌رفت . در سنگ نبشته بیستون داریوش بزرگ ٬ آراخوزیا در فهرست ساتراپی‌های هخامنشیان آمده‌است .

در سال 329 پیش از میلاد ، اسکندر مقدونی پا به سرزمین هندوکش که تاریخ‌نویسان یونانی آن را پارپامیز ( Paropamisus ) گفته‌اند نهاد . اسکندر هرات را تصرف و پس از سپری نمودن زمستان در سیستان ، وارد ناحیه‌ای شد که به نامش اسکندریه ( قندهار امروزی ) نامیده شد .

در 305 ق.م موریاها بر پاراپامیز ( گنداره یا گندهارا ) ، آراخوزیا و گدروزی ( گدروزیا - بلوچستان ) تسلط یافتند . در این دوران دین بودایی توسط آشوکا به این سرزمین وارد شد .

پس از اسلام٬ قندهار جزئی از خراسان بزرگ محسوب می‌شد . دوبار شهر به طور کامل ویران گردید ، اول بار به دست مغول و بار دیگر در پایان قرن هشتم هجری به دستور امیر تیمور گورکانی .

در اوایل سدهٔ شانزدهم میلادی مغولان هند قندهار را گرفتند . طی دوصد سالی که مغولان حکومت هند را در دست داشتند ، شهرهای مرزی خراسان از سه سو مورد کمکش و محل منازعه بودند : مغولها از یک سو ، صفویان از سمت غرب ، و ترکان ازبک از سمت شمال. کابل ، هرات و قندهار بارها میان این مدعیان متخاصم دست به دست شدند . در این دوران خوشحال خان ختک شاعر جنگجوی مشهور پشتون بر علیه سلطهٔ بابری ها قیام کرد . دولت صفوی که در جنوب و غرب خراسان با تبعیض مذهبی و بیداد حکومت می‌‌کرد در برابر مخالفت و قیام ها از پا در آمد . در ابتدا میرویس خان هوتک از قبیلهٔ غلجایی پشتون به تسلط گرگین خان حاکم گرجی الاصل صفوی در 1709 میلادی در قندهار پایان داد و دولت مستقل هوتکی را تأسیس کرد . حکومت غلجایی قندهار در 1738 میلادی توسط نادر شاه افشار پایان داده شد . نادر افشار سرانجام خود بخاطر تندخوییش در 1747 میلادی در قوچان توسط افسران قزلباش لشکر خود به قتل رسید . پس از این حادثه ، احمد شاه ابدالی که یکی از سران قبیله پشتونهای ابدالی ، افسر گارد محافظ نادرشاه و معاون قشون افغان بود ، با نیروی شش هزار نفری خود به سوی قندهار رهسپار شد و لویه جرگه را در مزار شیر سرخ قندهار برای انتخاب يک رهبر ملی از ميان خود افغان ها تشکيل داد و سرانجام بعد از نه روز گفت و شنيد ، به عنوان پادشاه خراسان تعیین گرديد . وی در 1753 یا 1754 شهر کنونی را ساخت و آن را احمد شاهی نام نهاد و « اشرف البلاد » لقب داد . در دفاتر رسمی هنوز هم به همین لقب یا « دارالقرار » یاد می شود . تیمور شاه بعداً پایتخت خراسان را از شهر قندهار به کابل انتقال داد .

اماکن باستانی قندهار


تپه مندی گک

این تپه را می توان با حوزه تمدنی ارغنداب ارتباط داد که در شمال این منطقه و در 50 کیلو متری شهر فعلی قندهار واقع است و به صورت دقیق تر در دره موازی مجرای ارغنداب با فاصله 20 میلی جاده قندهار –گرشک و اگر از طرف ولسوالی ( فرمانداری ) خاکریز برگردیم حدود هشت کیلومتر به طرف ارغنداب در سمت راست جاده قرار گرفته است .

امروزه اراضی زراعتی در این محدوده کمتر است اما احتمال ا در ازمنه گذشته این ناحیه توسط شعبه هایی از رود ارغنداب سیراب می شده و آبادی هایی در آن وجود داشته است .

در سال 1959 . 1338 موسیوکزال ، باستان‌شناس و متخصص قبل تاریخ فرانسوی ، با انجام یازده مرحله حفریاتی پانزده طبقه آبادی دوره های مختلف را یکی پس از دیگری کشف کرد . 31 متر ارتفاع تپه مذکور از تراکم آبادی هایی پانزده گانه ای صورت گرفته است که در طی سه هزار سال قبل از میلاد بر روی هم آباد شده است . تحقیقات انجام شده باستان شناسان روی آثار بدست آمده حکایت از آثار عصر مفرغ ( برنز ) می کند .

آقای شاه نعمت الله کاظمی که از تحصیلکردگان قندهار بوده و روزگاری به حیث معاون پروژه هیلمند ایفای وظیفه می کرد می گوید که شاهد کاوشهای گروه فرانسوی در مندی گک بوده و ظروف وسفالها و ابزار مکشوفه در این تپه ، مشابه به آثار کشف شده در حیدر آباد و سند پاکستان می باشد . وی همچنین موفق شده است در طی ماموریت های خویش در منطقه ، آثار شبیه به به مندی گک را بالاتر از مسیر زیارت شاه مقصود قندهار در نواحی نزدیک رودخانه هیلمند کشف کند و بدین ترتیب می توان حدس زد در طول این مسیر ، رفت و آمد هایی جریان داشته و قافله ها و کاروانهایی عبور و مرور کرده اند و نیز به احتمال زیاد مسیر مهاجرت دسته های آریایی به طرف غرب و ایران امروزی از همین ناحیه صورت گرفته است .


ولایت کابل

ولایت کاپیسا

ولایت قندوز

ولایت کنر

ولایت لغمان

ولایت لوگر

ولایت ننگرهار :
این شهر در ۱۵۰ کیلومتری شرق کابل در نزدیکی گردنه خیبر قرار دارد . جلال آباد دارای زمین‌های حاصلخیزی است . در زمان پادشاهی محمدظاهرشاه چندین سد بزرگ آب در این ناحیه ساخته شد . بیشینهٔ باشندگان این شهر را پشتون ها تشکیل می‌دهند ولی هندوها و سیک‌ها نیز در آن زندگی‌ می‌کنند . از آثار مهم این شهر ، سراج العمارت ، نشستگاه امیر حبیب الله خان و امان الله شاه ، بود که در سال ۱۹۲۹ میلادی نابود شد . باغ‌های آن ولی هنوز برپا هستند و فضایی دلپذیر دارند . آرامگاه هر دو فرمانروای نامبرده در درون باغی در روبروی سراج‌العمارت قرار دارد .تاریخچه

یک راهب بودایی سده هفتمی به نام هوام زانگ ( در فارسی ژوان زانگ هم نوشته‌اند ) در سال ۶۳۰ میلادی به منطقهٔ جلال‌آباد رسید و پنداشت که به هندوستان رسیده‌است . خود شهر جلال آباد شهر نسبتأ تازه‌ای است و در سده شانزده ، در دوره سلطنت اکبر ، نواده بابر شاهنشاه مغول ساخته شده‌است . این شهر در زمان حملهٔ انگلیس‌ها بدست آنان افتاد ولی انگلیس‌ها در هر دو حمله شکست خورده و واپس‌نشستند . پس از استقلال افغانستان بزرگ‌ترین لویه جرگه ( انجمن بزرگ ) افغانستان در سال ۱۳۰۱ ، ۱۹۲۰ در جلال‌آباد برپا شد . در زمان حملهٔ روس‌ها بیشتر آثار بودایی جلال‌آباد ویران شد .

ولایت نورستان

ولایت نیمروز

ولایت وردک

ولایت هرات

ولایت هلمند