استان بدخشان باستان

مساحت بدخشان افغانستان ۴۷۴۰۳ کیلومتر مربع بوده و جمیعت آن بالغ بر یک میلیون و هفتصدو پنجاهزار نفر است، اکثریت باشندگان این استان را تاجیکان تشکیل داده و به زبان فارسی حرف می‌زنند.در بدخشان زبانهای دیگری به نام زبانهای پامیری (از خانواده زبانهای ایرانی شرقی) هنوز زنده هستند، و مردم به آنها تکلم می‌نمایند.مردم بدخشان دارای اصلیت آریائی بوده و از اصیلترین قبایل ساکن در افغانستان می‌باشند. اکثر مردم
این استان باسواد بوده و به ارزشهای دینی خود سختگیر اند.

از اماکن تاریخی آن می‌توان از ویرانه‌های بهارک (که در حاشیه شهر تاریخی بهارستان و لان شی آباد شده‌است)، اشکاشم و توپخانه زیباک و مقبره ناصر

فیض آباد سرزمینی باستانی و تاریخی، مستور از ناهمواری‌ها، دورافتاده و صعب العبور است. این شهر در بخشی از دره کوکجه قرار دارد.
به دستور امیر ازبک در سال ۱۸۲۷ میلادی شهر کندوز با خاک یکسان شد بطوری که تا مدتی «جُرْم» مرکز استان بدخشان بود. در سال ۳۹/۱۸۳۸ میلادی بازسازی فیض آباد شروع شد و مرکز تجارت در سرتاسر بدخشان گردید. از جای‌های تاریخی می‌توان به مجسمه‌هایی که در ماه قبل به کابل آورده شده اشاره کرد.
وجه تسمیهبه این علت فیض‌آباد می‌گویند که مدتی چند خرقه مبارک در این شهر بود که حالا در شهرقندهار است.

بهارک (بهارستان) یکی از شهرستان‌های باستانی، بزرگ و مرکزی استان بدخشان می‌باشد که تاریخچه بسیارطولانی داشته که ازلحاظ ترانزیتی یکی از شاه راههای بسیارمهم راه ابریشم و فعلاً اکمال کننده موادخوراکی چندین شهرستان هم جوار خود می‌باشد که می‌توان این شهرستان زیبا را از لحاظ موقعیت جغرافیای، فرهنگی واقتصادی روی توضیح نشست که این شهرستان را ولاًباسه دریای خروشان که یکی آن ازدره بنام زردیو، دیگری آن ازدره بنام وردوج ودریای دیگری که درحقیقت دیوارطبیعی به حساب می‌رود که این شهرستان را با شهرستان هم جواد خود جدا می‌سازد احاطه شده‌است.
دوم توسط کوه‌های سربه فلک محوطه شده‌است، که حدود اربعه این شهرستان زیبا ازطرف شمال با شهرستان به نام شهدا، ازطرف جنوب باشهرستان بنام جرم، ازطرف غرب باشهرستان بنام خاش و از طرف شمال با شهرستان بنام ارغنجخواه و شیوه که یکی از تفرج گاه و چراگاه عمومی تمام سمت شمال به حساب می‌رود پیوسته می‌باشد.
از نگاه فرهنگی مهد پرورش علما، شعرا و روحانیون پیر و جوان می‌باشد. برجسته‌گی این شهرستان در این است که دارای اقوام مختلف، زبان‌های مختلف، رسم وراج وعنعنات مختلف وحتی اصطلاحات مختلف که نشان از زمان‌های بسیار قدیم را رقم می‌زند در دامنه‌های این سرزمین زیبا نهفته‌است، که حتی در پوهنتون‌های افغانستان بالای اصطلاحات این سرزمین تحقق و بررسی صورت می‌گیرد.
از نگاه اقتصادی مردم این شهرستان دارای اقتصاد متفاوت بوده واکثریت مردم این شهرستان زندگی خود را از طریق زراعت و مالداری، دوکنداری وغیره کسبه‌های دیگر تمویل می‌کنند که این شهرستان ازلحاظ اقلیم دارای آب وهوای مناسب برای زرع هرنوع نباتات، حبوبات و میوه‌جات است که از جمله سیب رخش آن درتمام افغانستان و در سری هر زبانها درگردش است.

والسوالی تگاب یکی از والسوالی‌های ۳۴ گانه بدخشان می‌باشد. این والسوالی در سال ۱۳۷۴ با الاثر سعی و تلاش محترم عزیز احمد بارز و اجازه دولت وقت از والسوالی کشم انشعاب نمود. والسوالی تگاب یکی از والسوالی‌های کوهستانی استان بدخشان می‌باشد.
اقوام ساکن والسوالی تگاب: تاجکها (70%)، عرب ها (10%) و اسماری ها (گجر) (20%) از اقوام ساکن این والسوالی اند.
نفوس: نفوس مجموعی این والسوالی حدود 80000 نفر می‌باشد.
روستا ها: وفدره، عاشقان، دو آبی، نوآباد، عارفان، کرستده، شایسته، سر تل، واوچ، دشت قلعه (مرکز والسوالی)، شیدکان، غیلان، دشتک، کوری، حولیگه، خمبک ،كتوبالا،سبزدره و میرکان می‌باشند.

درایم یکی از شهرستان‌های استان بدخشان افغانستان است. این شهرستان در شمال غرب فیض‌آباد مرکز استان بدخشان واقع است. شهرستان ارگو یگانه شهرستان فاصل میان فیض‌آباد و درایم است.
این شهرستان در امتداد یک درهٔ هموار و در میان رشته کوه‌ها و کوه‌بچه‌هایی خالی واقع است. این شهردار زمین نرم و بیشتر تپه‌ها و مناطق آن کشت للمی می‌شود. در بهار و تابستان منظرهٔ دلپذیری دارد. باغ‌ها انبوه، دریایی نسبتا خروشان و منطقهٔ سر سبز. نفوس آن بیشتر از ۲۵ هزار نفر است. در این محیط مدارس دینی با داشتن علمای بسیار ورزیده و کلاسیک از رونق بسیار خوب در طول تاریخ برخوردار بوده‌است. قسمت‌های وسط درایم دارای زمین‌های آبی و حاصل خیز است. مردم آن به دامداری و دهقانی مشغول‌اند. رونق تمدن و دانش در اینجا نسبت به سایر نقاط بدخشان بسیار خوب است و اکثر مردم آن به متون کلاسیک دینی دست‌رسی دارند. در اکثر قریه‌های این شهرستان مکاتب دولتی عصری وجود دارد. دختران هم به مکتب می‌روند. مردمان دامدار آن در تابستان به قسمت‌هایی بالا و سردسیر می‌روند و آنجا را بنام ییلاق یاد می‌کنند، که مراد از آن عکس قشلاق و محله نشیمند دایمی است. مردم بالای درایم به زبان دری تاجیکی صحبت می‌کنند و مردم پایان درایم به زبان ازبکی.
امتداد آن از جنوب شرق از دریای کوکچه آغاز گردیده‌است و نهایت آن به مرز شهرستان جرم در رشته کوه‌های هندوکش می‌رسد.

روستاها


این شهرستان دارای بیشتر از ۳۰ قریهٔ بزرگ و کوچک می‌باشد. از پایان به بالا: قریه‌ها قرار ذیل اند: ظهیرک، پنگانی، اعلانی، گلکی، لنگر، قرلق نشر، قرلق مکتب، حاجی پهلوان، قریهٔ فاضلان «قبلا مهاجران»، کولابی، بلکی، ده بازار، خندان شهر، گزکیل، نیم تله، کرگیان، غرچی، خاسپک، ده بالا، درهٔ باغ، چشمهٔ قلندر، ده ملایان، کرسنگ، مشاطیل، یامچیان، خم میر هزار، ترگنی‌های سفلی وعلیا، پتاوک، باغ صوفی، نو آباد، منجی.
این شهرستان علمای مشهور و مدارس تاریخی را در طول دوران داشته‌است.، مولانا عبدالجلیل، مولانا عبدالودود، مولانا غلام رسول، مولوی عبدالحق رسولی، مولانا عبدالکبیر، مولانا محمد کامل، مولاناابوالخیر زیرک، قاضی عبدالحق عتید، داکتر عبدالباری ابراهیمی، عبدالولی نیازی، استاد محمد می‌رویس غیاثی، الحاج قاری حمدالله حمیدی و ده‌ها نفر از علما و دانشمندان دیگرکه ازحسین احمد مدنی می‌توانی منحیث عالم جوان درعرصه‌های علوم اسلامی وعلومی عصری درعرصه فرهنگی ازافتخارات این سرزمین یاداورشد.
اواخر ماه قوس سال ۱۳۸۷ه ش صدها تن مواد خوراکی ازقبیل گندم وروغن که حسب معمول ازطرف سازمان غذیی جهان برای متعلمین مکاتب دراستان بدخشان به شمول شهرستان درایم درنظر گرفته شده بود به شهرستان درایم مواصلت نمود که امید فامیل‌های فقیر وبی بضاعت که فقط امید حیات شان درگروتوزیع این مواد بود بی صبرانه توزیع انراارزو می‌نمودند.

ازنظر اقبصادی حدود ۹۰٪مردم این سرزمین به زراعت مشغول بوده که عمده تولیدات زراعتی شان را کندم جو جواری تشکیل می‌دهد اما متاسفانه زمین‌های ابی ان تحت بستر دریای خروشان قرارداشته که همه ساله مقدار ازاین زمین‌های هموار به بستر دریا تبدیل می‌گردد ودولت درین زمینه هیج اقدامی تاکنون نکرده‌است وحدود ۷۰٪زمین‌های زراعتی ان به شکل للمی کشت می‌شودکه دراثر خشک سالی‌های متواتر جدی صدمه دیده‌است اما اگر دولت مرکزی توجه جدی به خرج دهد امکان ان وجود دارد تا بخش اعظم ازاین زمین‌های للمی به زمین‌های ابی تبدیل گردد درصورت که باران‌های موسمی یاری کند حاصلات این سرزمین برای اهای این دیارکافی بود ه وبعضا صادر هم می‌گردد که سال۱۳۸۷هزارهای تن مواد خوراکی به ولایات همجوارصادرگردید.

مالداری نیز ازمحصولات مهم این شهرستان بوده که اکثر اشخاصیکه زمین زراعتی کافی ندارند غرض تکمیل مایحتاج زندگی خود به نگهداری مواشی مثل بز گوسفند گاو اسپ وغیره می‌پردازند که نسبت عدم مراقبت ازعلفجرها همه به زمین‌های زراعتی تبدیل گردیده‌است که ضربه بزرگی را به مالداران واردنموده‌است اماباوجود مشکلات بازهم مردم دلسرد نشده با نقل ازروستاها به ییلاق‌ها که درقسمت‌های بالای درایم موقعیت دارد بازهم به مالداری مشغول هستند اما متاسفانه درسال ۱۳۸۷دراثر عدم مراعت مقررات مالداری ونبود مرکز تداوی مواشی حدود ۸۰٪مواشی ازبین رفته که صدها ملیون افغانی به مردم این شهرستان ضرر رسیده‌است.

شهرستان مایمی یکی از شهرهای بزرگ استان بدخشان افغانستان می‌باشد. دارای هوای مطبوع و خوش است. والسوالی مایمی دارای 31 مسجد است که یکی از آنه امسجد جامع است که در حدود 4000 متر مربع مساحت دارد که ایام سردسیر، جمعیت انبوهی برای نماز به آنجا می‌روند.
تمام مردمان این منطقه کشاورز هستند و گندم، جو، هندوانه، خربزه، زرد آلو، گردو، سیب، شفت آلو، توت سفید، آلبالو و گیلاس از میوه‌های منطقه است.
بیابانها، علفزارها، چشمه، جویبارها و آبشارهای زیبا از زیبائی های این منطقه است. خانه‌ها در این منطقه اغلب سفید و دارای دو طبقه و حیاط های بالای 10000 متر می‌باشد.

شهرستان شهدا یکی از شهرستانهای معروف استان (استان) بدخشان افغانستان می‌باشد. این شهرستان در سال ۱۹۹۴ در زمان زمامداری پروفیسور برهان الدین ربانی، رئیس جمهور اسبق افغانستان از شهرستان بهارک این استان جدا و منحیث یک واحد اداری مستقل عرض اندام نمود. اولین شهردار شهدا آقای سیدکبیر احمد متوکل، معروف به ملا سیدکبیر متوکل که از جمله شعرای نامور محل نیز می‌باشد، بوده و به مدت چندین سال افای وظیفه نموده‌است.
این شهرستان متشکل از دو منطقه بنام زردیو و سرغیلان تشکیل یافته که در میان دو کوه کشیده از سلسله کوهای هندوکش شرقی اخذ موقیعت نموده‌است. مردم محل همه به زبان دری-فارسی صحبت نموده از لحاظ تباری تاجک و مسلمان می‌باشند. بافت قبیله ئی این محل بسیار محکم بوده و در حقیقت همه مروبوط به یک خانواده وسیع می‌باشند. شهرستان شهدا از سرسبزترین منطقه در استان بدخشان بوده که دارای درختان سرکشیده از چارمغز، توت، بادام، سیب و انواع میوه جات می‌باشد که بیشتر فراورده‌های صنعت باغداری آن از اقلام تجارتی و صادراتی خوبی افغانستان محسوب می‌گردد.


مردم این شهرستان بیشتر به شغل کشاورزی و دامداری سروکار داشته و تجارتهای کوچک درین منطقه در حال شکل گیری است. این محل در مدت وجود خود بحیث یک محل قابل سکونت، توانسته‌است افراد نخبه خوبی به جامعه تقدیم نماید که درین میان شعرا، روشنفکران و دانشمندان ورزیده داشته‌است. عبد القدیر فطرت (رئیس کل بانک مرکزی افغانستان در دو دوره جریان نقلاب و دوران بعد از نقلاب) و علام الدین (سفیر کبیر افغانستان در ازبکستان و سایر کشورها) و همچنان دیگر افراد نخبه و روشنفکر داشته‌است.
از شعرای معروف آن می‌توان متوکل، غلام حیدرخان وغیره را نام برد. دریای که درین شهرستان جاری است، از معاونین عمده دریای کوکچه بشمار رفته و آب زلال آن درتمام این استان زبانزد همه‌است. مالی شرین و بدون استخوان آن کاملاً استثنائی بوده و محل تفریحگاه برای سیاحان می‌باشد.

شهرستان اشکاشم که یکی از شهرستان استان بدخشان می باشد . که این شهرستان درقسمت شرق شهرستان زیباک استان بدخشان موقعیت دارد ، شهرستان اشکاشم با شهرستان های زیباک ، واخان ، شغنان و شهرستان اشکاشم بدخشان تاجکستان هم مرز بوده و در حدود (160) کیلو متر از مرکز فاصله دارد و دارای (13850 ) نفوس 45 قریه میباشد،و %95 مردم شهرستان اشـــــکاشم پیرو کیش یا مذهب اسمـــــاعیلی و یــــــــا پیروان (شهزاده کریم آقا خان) رهبر یا پیشوا اسماعیلیان جهان میباشند.
شهرستان اشکاشم از دو نوع اقلیم برخودار است گرم وسرد ساحه مرکز آن درفصل زمستان بسیار سرد و در فصل تابستان گرم ومتعدیل است. ولی نواحی اطرف آن در هردو موسوم سرد بوده و بعضی قسمت های آن تا نه ماه از برف پوشیده میباشد مانند قریه جات گل باغ ، سفید سنگ ،زواردره ، بداربن ، شوالدره وغیره. این شهرستان درحدود 50 کیلو متری مرز مشترک افغانستان و کشور دوست و هم زبان تاجکستان واقع گردیده است که با ناحیه اشکاشم بدخشان کوهی تا جکستان هم مرز میباشد. این شهرستان را دریا آمو (پنج) که ازکوه پربرف پامیر افغانستان سرچشمه گرفته از هم جدا می سازد.
زراعت: مردم این شهرستان عمومآ زراعت پیشه اند و بالای زمین های خویش کار مینمایند. قسمت مرکزی این شهرستان هموار بوده و اطراف آن مرتفع و کوهستانی میباشد.
محصولات زراعتی این شهرستان قرار ذیل اند.
1 – گندم
2– جو
3 – مشنگ
4– باقلی
5 – کچالو
6 – لوبیا وغیره می باشد.
مردم این شهرستان اکثرآ با پالیز کاری مصروف اند و در اوآخر فصل بهار آنرا به زمین پاش میدهند ودر فصل خزان محصولات خویش را که عبارت ازخربوزه ، تربوز ، کچالو وبعضی سبزیجات دیگر میباشد بدست میآورند.
باغ داری :مردم این شهرستان به تربیه باغ و شاندن نهال ها مثمر وغیر مثمر بسیار علاقه مند بوده و در موسوم بهار همه به نهال شانی مصروف اندکه درختان این شهرستان به دو بخش تقسیم میشوند مثمر و غیر مثمربوده و قــــــرار ذیل انـد. درختان مثمر آن عبارتند از:
1- زردآلو
2 – آلو بالو
3 – شفتالو
4 – سیب
5 – ناک
6– انگور
7 – چهار مغز
8- توت
9 - کیلاس
درختان غیر مثمر آن عبارتند از:
1 – بید
2 – عرعر